Takhi-takhij shuteh amitan

Delhii deerhi tsoriin gants zuil zerleg aduu. America-iin zerleg aduu Mustang, Euro-asia iin Tarpan geed zerleg aduunii talaar sonsson bailgui dee. Japanii zerleg aduu Misaki gej ch bas baisan. Ted bugd ustsan, zerlegeeree uldej hotsorson ni gantshan Mongol-Takhi. Mongol hun morguigeer tosoologdohgui biz. Tiim bolohoor bi takhind hairtai, bur takhiin azargand ni hairtai kk. Minii amidraliin 9 jil 352 honog ene amitantai holbootoi ongorch dee. Bi takhiin azarganii zan aranshing sudaldag bailaa, denduu uhaantai gemeer, hairlamaar amitan daa. Setgeld uldsen saihan dursamjuudiig bichihiig hicheenee, unshaarai. Ted yag l hun shig.

**********************************************************
Friday, 14 February 2009, 17:07

Takhi-takhij shut gesenees uudsen ner bolov uu. 100 garan jiliin omno Momgold zerleg, dogshin suree gaihuulan baijee. Tuuniig "delhiid zerleg aduu yu ch ugui ustsan" gej oilgoj baisan gadaadiin erdemten sudlaachid olj medeed, nylh unagiig ni barij Orosiin Askaninova amitnii hureelend avaachin osgoj Europiin amitnii hureelenguudiig chimj eheljee. Olon shaltgaanii ulmaas tuunii too tolgoi tsoorch, tarhats humigdsaar 1970-aad on gehed Mongoliin zerleg aduu ali hediin eh nutagtaa neg ch ugui bolson baih ym.
1969 ond delhiin zerleg amitniig hamgaalah olon ulsiin symposium bolj tend Takhi hamgiin ih setgel zovooson negen zuil amitanaar temdeglegdjee. Uchir ni delhii deer uldsen tsoriin gants zerleg aduu maani geniin sangiinhaa 60%-iig aldah dohoj bailaa. Ingeed ene zuil amitniig avrah tsoriin gants arga zam eh nutagt ni butsaan zerlegshuuleh yavdal gej uzsen ym. Uund Gollandiin irgen Jan Bouman gegch saihan setgelten Pragiin zoo parkad tsement mereed zogsoj baisan takhiig haraad ih orovdoj, eh nutagt ni butsaan zerlegshuulehiig husen, ene uil ajillagaand suulchiin amisgal huraah hurtlee huchin zutgesen gedeg. Tuunii olon jiliin nor ih hodolmor, zutgeliin dund anhnii 12 takhi eh nutagtaa 1992 onii 6r sariin 9nd hol tavijee. Tuunees hoish 2 jil tutam niit 5 udaagiin teeverlelteer 84 takhi eh nutgiinhaa salhiar amisgalj chadsan bainaa. Jan Bouman bolon tuunii hamtran zutgegchidiin ter ih hodolmor setgeliig ochuuhen bi oguulj, dursaj barahgui, chadah ch ugui biz.
Eh nutagtaa irsen takhiig shuud baigald tavihgui 40-50 ga hashaand 2 jil hertee bailgaj tsag uur orchindoo dassanii daraa sullan tavidag ym. Neg udaagiin teeverleltiig turshij shuud sullaj tavisan, odoo ter 13 takhias gantshan guu uldsen, ene bol hoishid yamarch amitaniig sergeen nutagshuulahad tom surgamj bolson boluu.
Takhi surgeer amidardag amitan. Neg sureg 1 azarga, hed heden guu, tedgeeriin ur toloos burdene. Heden guu suregtee huraaj, ter sureg her onor otgon baih ni gagtshuu azarganii her chadaltaigaas hamaardag. Buh takhi nertei, nadaas iluu delhiid danstai daa. Odoo delhii deer 2000 garan takhi baigaa, Mongold barag 400 aad bolj baigaa bolov uu. Er ni zerleg amitan geriinhtei haritsuulahad bahim, jijig bietei, baigald iveel zustei, bie morphology, phisiology ni zerleg shinjind zohitson baidag. Takhiin surgiig urjliin ba urjliin bus gej 2 huvaadag.

***************************************************

Sunday, 22 February 2009, 11:02

Urjliin sureg ni azarga, guud, tedgeeriin ur toloos togtono. Takhiin azarga ooriin ur toloo 2-3 nasand ni surgeesee hasdag. Uhaantai baigaan shuu, tsus oirtuulahgui gej ter shu dee. Olon jil amitnii hureelend baisan ene amitan ergej zerlegshij buigiin neg ilrel ni uree baidsaa hasah zan aranshin ym. Hasagdsan baidas (huneer bol ohin ni)-iig oor surgiin azarga suregtee huraana. Harin ureenuud ni gantsaaraa tenej bie daan amidarahaas oor argagui boldog. Ingeed tednii hatuuhan huvi zayat amidral ehelj baigaam da. Ehnii hed honog eh, surgeesee salj chadahgui neleed zovdog shig baina le, bainga aaviin halamjind baih durtai he he, zarim ni ch jahan ym ym sonirhood, guu "oroldoj" baigaad aavdaa hoogddog, teged suregtee ergej niilehiig temuulne, negent shiidsen etseg hazaj (Mongold torson azarga iluu zerleg, ur toloo daagand ni hasdag ch bii), surduulen hoosoor l. Heseg hugatsaanii daraa oor surgees hasagdsan ijil huvi zayat ureetei niilj "Bachelor group" (urjliin bus sureg) bii bolno.

Bachelor-gooni er gesen utgatai. Sureg bur ooriin ezemshil nutag (home range)-tai, urgamliin shimt chanaraas shaltgaalan belcheeree ulirlaar oorchildog. Oor oor surgees irj niilsen uchir ted gazraa sain medne, yostoi neg tenej ogno doo, neg urgevel guitsegdehgui, toosiin harad hotsorohoos oor zamgui.

Humuus hetsuu sh de, chi yaj sudlah hiih ym geed l. Unendee ene bol emegtei hund ahadsan ajil baisan ym. Gadaadiin amitnii hureelend tednii huvi zaya hunii gariin dor bailaa. Ingej tsever baigaliin shalgaralaar uusej bii bolson sureg delhiid oor baihgui uchiraas anhnii sudlaach bibeer hovorhon aztai negen. 2001 onii 8-r sariin 6 nd ajild orj bilee, sar hirtei yavgan, moritoi, motocycle, mashintai surgee haigaad oloogui he he. Teged 9 sariin 10-nd 2 hon uree tsug yavj baihiin haraad mon ch ih bayarlasan daa. Suuldee ch yanaa bi er ni sudalj chadah ym bolov uu ch gej bodogdson. 9-r sariin 13 nd ted bugd 12 uulaa yavj baihiig haraad yo yamar ih bayarlasan geech uneheer "surtei" baisan. Teged surgee yaj haihaa surad odor algasalgui olj harj chaddag bolsonson.

Surgiin 12 gishuun bugd nertei Narstai, Temuujin, Borjigon, Bambar, Belmoral geed l. Odoo ch tednii shinj, aash aranshin todhon sanagdaj baina. Hamgiin zaluu ni 3 nas arai hureegui, teged deeshee 7 nastai baisan. Dolootoi ni Narstai, ih nomhon dolgoon. Unendee 7 nastai azarga ali hediin guu huraagaad sureg burduulchihsen baidag ue, getel nohor baij l baisan kk. Neriig ni ter ueniin eronhiilogch Bagabandi guai "Hus"-taig "Nars"-tai bolooroi gej belegsheej ogsiim baina le. Jiliin daraa Narstai erh bish neg guu huraasan, jil hirtei l suregtei baisan baih, teged Bagabandi guai ch eronhiilogchoos buusan, Narstai sureggui bolood suulee tas hazuulaad gariin buguinaas uragsh hirtee jahan suul godgonuulaad ganstaar yavdag bolsonson. Yadaj baihad yalaa deerelheed nogoo jaahan suul ni otchihson kk. Narstain ur tol tun tsoohon baigaa baihaa. 2-3 baigaa baih. Hamgiin huchtei ni Temuujin baisan. Bacheloruudiig arai ahimag nastai ni haaguur yaj tenehees ehleed joloodno doo. Ter ued Narstai baimaar, getel Temuujin leader bailaa.