hjhjh

Amidral yamar baih yostoi ym be?

Amidral bol az jargaltai mochuudiin helhees bolohoos Amid yavahiin todii zuil bish ym...

Tegvel az jargal gej?

• Az jargal-setgeliin amar amgalan

Setgeliin amar amgalan uchiraas zovhon hund l az jargal gej baidag baih. Takhiin azarga zovj baigaam shig sanagdavch, unendee oorsond ni yamar baihiig bas todrohoilj chadahgui medehgui bolohoor hund l az jargal gej baidag boluu daa. Ene ni setgehuigeer l hemjigdeed baina. Bas amitan hun 2 setgehuigeeree hariltsaj chaddagguitei holbootoi baih. Minii amidral yamar baih yostoim be gej ih boddog bailaa. Tegj tegj za jamaaraa "ongorloo" gehed ergeed bodohod haramsahaargui l ongorson baival boloo doo gej bodood. Haramsahaargui ongorno gej yahii geed bodson chini setgel mini urgelj hangaluun, nadad yu ch tohioldoj bolno shuu dee geed, uchirsan berhsheeliig setgeliin amar amgalanaar huvirgaj surah heregtei gej oilgood baigaa. Ingeed ongorood baival Seegii guain amidral az jargaltai mochuudiin helhees boloh boluu geed l. Az jargal odor bur hund baidag, gagtshuu teriig mederch yavah ni chuhal ym shigee. Yadahnaa l ogloo bolgonii nariig harj chadaj bainaa gedeg hamgiin ih az jargal shuu dee. Altan nar bidend gerlee avi adilhan tusgaj baihad tuuniig hurtej baigaa az jargalaa mederch baival. Gantshan ooriigoo haraad az jargaltai yavna gej baihgui dee. Huns hodoo aj ahuin said asan Ts. Oold guai nadad "Minii az jargal eroosoo l busdiin toloo hiisen sain uil" gej helj bilee. Nee ree ch ter hun tuulj ongoruulsen amidralaa zovhon ard tumendee, tednii sain saihnii toloo chadah hemjeegeeree l zoriulj, tuugeer az jargalaa mederch irsen baih da.

Bas minii bagsh N. Bandi helj bilee: Saihan ymiig huslen bolgoj, huseldee hureh gej temuulen, hursen hoinoo ur shimiig ni hurteh l az jargal baidag gedegsen.

Hun bur l jargahiig husdeg. Gevch zovhon ooroo jargah gesen hun jargadaggui, busdad jargal ogson hun l jargadag. Ooroor helbel hunii jargal busdiig jargaah zamd uchirdag shigee... Ingeed bodohod aav, ijiigee neg sanay daa. Tednii az jargal yu ym be? Erdoo l ur huuhduudiin saihan baih yavdal. Ted hezee ch 2 bienii jargal gej helehgui baih. Teheer hun busdiin jargaliig harj l tuugeer jargadag bololtoi.

Bi jujigchin N.Suvd guaig ih hundeldeg, Mongoliin hamgiin saihan emegtei gej boddog. Ter hunii zus tsarai, gadaad torh saihan l daa, gehdee iluu saihan ni denduu uhaantai hun ym bilee. "Bi zovj baina, zovj baina geed baival buh ym zovlon bolno, za ene yahav baidag l ym geed l bodoj chadval ene az jargal bolj huvirna" gej helj baisan. Bi ene ugiig tuunii yariltsgand hojigdoj ochood, semhen alhaad suudald suuh hoorond amjij sonsoj bilee, ene ug nadad bas ih az jargal ogdog. Hedhen sekunded amjij sonsoogui bol enehen az jargalaa aldah baisan biz. Teheer az jargal gegch alham tutamd baidag, tuuniig bolj l ogvol alham tutamdaa mederch amidrah ymsan gej l bodoh ym.

Hair gej yu ym be?

Sunday, 15 February 2009, 02:30
"Aguu" gej helehed ch bagadah hairiin tuhai oguulehgui baij yah ni chadah bilee...
Amidral HAIR deer togtdog, bi lav tegj boddog. Bas nemeed ITGEL, HUNDETGEL, TEVCHEER,UHAARAL deer.
Za daraa urgeljluulie dee...


****************************************************

Minii bagsh nar

Bi er ni ih bagshiin "tenger"-tei hun dee. Namaig odii zeregtei bolgoson hairt bagsh nariigaa dursan sanay.

1. Baga angiin bagsh-B.Tserendejid

Bi Uvs aimgiin 1-r surguulid 1987 ond elsen orsonson. Anhnii hicheel bas busad zuilsiig ter bur sanahgui bainaa. Gehdee bagshiin mini dur torh, angiin dotorh tohijilt setgeld ih tod uldej. Manai angi aimgiin terguunii angiar jil bur l shalgardag baisansan. Bagshiin mini avyas chadvariig helj barahgui dee, sambart bichdeg bichleg ni odoo ch nudend haragdah shig. Bagsh mini yamar ih nymbai bilee dee. Baga angiin naizuudiin setgeld ene buhen yag l adilhan uldsen baihdaa, bagsh buh hund hurteeltei baisan. Bagsh hun yamar baihiin buhiil deediin deed shinj hodoogiin ter surguuliin minii egelhen bagshid hamgiin ih shingesen baij dee. Uneheer saihan. Manai angi hed heden udaa sonind garsansan. Busad angiud 20 garuihan huuhedtei, manai angi yag tsagaan tolgoin useg shig 35 uulaa baisan. Bugd sain surch baisaan. Manai bagsh ih daichin l daa. Bid nariig surahgui ued zagnaad "Miniim boloosoi alaad haychih ymsan" gej baij bilee he he. Genet 3-r angid bagshiin mini bie ovdoj bid yostoi onchroh shig bolson ym. Nogoo bulguudiin bagsh nar eeljeer halit orj irj hicheel zaagaad l, heden ch bagsh zaaj baigaam buu med, huuhduud hicheeldee muudaad l, bagsh baihgui huuhed bur ezguirch bailaa. Bagsh mini bur ulirlaar hicheeldee irj chadahaa baisan. Ter ued gertee bish aimgiin emnelgiin seheen amidruulah tasagt ami ni hutganii iren deer baisan ym. Bie ni jaahan gaigui bolonguut, manai angiinhan emnelegt baigaa bagshdaa zahia bicheed l, hamgiin goy bichseniig ni bagshid hurgej ogsonson. Henii zahia yavj baisniig sanahgui baina. Ih udaj baij bagsh mini gertee garch hevteh bolson. Teged huuhduudee 5, 5 aar huvaagaad gertee ogloo ert duudaj hicheelee zaaj bailaa. Ogloo 9 d bagshiindaa ochino, ene ni surguuliruu yavahaas saihan. Teged 11.40 hurtel hicheelee zaalgaad tsaigaa uuna. Buh hund yag adilhan aygand tsai hiigeed adil tootoi boortsog taraagaad, teged hicheeld ni yavuulj baisniig bi hezee ch martdaggui ym. Odoo er ni iim bagsh baidag boluu? Baigaa biz dee, minii bagshiin iim "gegeen" setgel monkh orshoosoi gej l husej baina. Bagsh mini odoo tetgevertee garsan baih daa. Suuld Ulaanbaatart bagshilj baisan. Bi archaagui amitan, odoo boltol bagshtaigaa uulzaj chadaagui. Bodood l baigaa, hurdan ochnoo. Bichsen chini setgel jahan ongoiloo. Minii A usgiin bagsh iim l hun baisan ym, egel daruuhan mortoo shavi nariinhaa amidrald mash tod zurj uldsen baih. Heden shavi baigaa boloo, nasaaraa baga angiin bagsh hiisen hund... Bugd l nad shig, nadaas iluu ch hairlaj hundelj baigaa daa, hunii amidraliin bas neg utga uchir-Minii bagshiin zutgel.

Hunii amidraliin bas negen bayar bayasgalan-Tsetseg

Ta orchlon deer yamar ch tsesteggui baina geed tosooloh geed uz dee kk. Tiim bolohoor l bi tsetsgend durtai. Bi tsetsegnees yamar ih setgeliin bayar bayasgalang avdag geech. Heer tsetsegnii zurag avaad yavj baihad sain naiztaigaa uulzaad saihan ymnii tuhai yarisan met boldog ym. Tsetseg hunii eruul mended yamar ih heregtei geech, tand hereg bolj magadgui! Eruul mended tudtai tsetsegnii tuhai bichij bainaa. Zav baival unshaarai.

Hunii deed hairt ijii aavdaa...

Hairt ijii, aaviigaa sanahiin erhend bichij baina. Bidniig hun bolgoh gej minii ijii aaviin nuruun deer gal l tuleeguim dag, busdiin hiisen baih. End ijii aaviinhaa tuhai bichij, als holoos sanasan setgelee jahan ch gesen dundlah gesen ym.
Nadad "eej" gehees "ijii" geh ni iluu saihan duulddag. Hun buriin ijii saihan. Gehdee naddaa minii ijii burhan ym daa. Minii ijii, aaviin uhaaniig bishreed barahgui. Ijii mini yamar saihan ineedeg bilee. Ijii gertee baihad gert mini nar giidegsen. Manaid irsen humuus ijiin mini ineediig saihan gej ih helne. Oirdoo ijiigee sanaad l baina. Yadarch baigaa baih daa. Ijiigee sanah burdee end bichij setgelee jahan ch gesen ongoilgoj baiy daa.
Eh hunii tuhai meddeg saihan buhniig end bichij bainaa. Bi bichih burdee, ta ch gesen unshsan uedee ijiigee bodoj hairlaj yavaarai. Ter ued ta jargaltai baih ni oilgomjtoi, tegvel ene buhniig bichsen minii hereg butne.

Minii bagsh nadad ijiin tuhai ih saihan ug helj surgadagsan. Ehleed bagshiinhaa setgeliin ugnees hurgie gej bodoj baina. Ene bol minii bagsiin ug ym shuu. Bi hezee ch bagshaasaa uritaj ooriinhoo uzel bodliig tavidaggui uchiraas. Bas minii bagshiin bodol busdad hurch baival bagsh mini bayarlah boluu gej bodood l.

IJIIGEE HAIRLAJ YAVAARAI

1. Uusgel mini-Ijii. Aminaasaa ami tasalj ogson. Ene bienii mini es buhen ijiin suu, hair 2 deer urgaj, bid odii zeregt hursen.


2. Ijiidee hairgui hun gej baidaggui bailgui dee. Gehdee hairaa chuham yaj ijiidee hurgedeg ni adilgui biz. Ijii ogoomor achiinhaa hariug nehdeggui l dee. Yaj ch gomdmoor aranshin gargasan ch, yaj ch gomdmoor taagui zuil hiisen ch ijii urdee gomdoj chaddaggui. Hun bur ijiigee bayarluulj yavahsan gej hicheej, bas ijiinhee achiig hariulahsan gej sanadag. Gevch ijiinhee achiig hariulj chadsan ni hed ym bol doo.


3. Ijiinhee achiig hariulna gej yug helne ve? Neg ih gavyatai uils buteehiig heleh uu? Yu l bol... Ijiigee hairlaj, ijii mini ter hairiin ilchiig bainga mederch baival l achiig ni baga ch gehnee hariulj baigaa ni ter yum bolov uu daa. Minii medeheer urtiin duuch Shariin Chimedtseye ijiigee uneheer hairlaj, ijiigee uneheer bayarluulj yavsan. Tereer yarihdaa: -Bi ijiigee bayarluulj yavahsan gej bainga boddog. Amralt ene terd yavj uzeegui, aharhan ch atugai choloo garval ijiidee l ochdog. Hediigeer 30 garsan ch gelee ijiigee nalj suuhad hachin dulaahan baidag. "Shuudriin usaar tsai chanaj ogvol ijiinhee achiig hariulsantai tentsdeg" gesen ug baidag daa. Unendee bol yaj ch tentseh bilee. Gehdee yahav, ogoomor ih achiinh ni ochuuhniig ch bolov emteldeg bolov uu, ovliin huiten shonoor ondiin suuj hohuulsen neg udaagiinh ni setgel, hairiinh ni hariu boldog bolov uu gej neg udaa shonoor bosch, shanaga bariad shuuder tsohison. Yostoi arvijdaggui ed bilee. Ochnoon yavaad gants ayga hurehgui shuuder tsugluulsan. Ayga dunduur tsai chanaj eejdee ogson. ijii mini uilaad l baij bilee. Chimedtseye iinhuu yarij bilee. Ene bol ijiigee hairlasan setgel, ijiigee bayarluulj yavah gesen chini ermelzeleliin ilerhiilel yum. Iim l setgel baihad achiig ni hariulsnii adilaar ijiigee bayarluulj yavah biz. Bidnii setgel dutdag bolohoos ijii gedeg uriinhee ochuuhen yumand ch bayarladag. Derged ni nalj suugaad shanhniih ni buural usiig ilj, "Ijii mini dee" gej unen goloosoo helehed ted uchirgui bayarlaj, nudend ni nulims meltegneed irdeg uls.


4. Ijii-hair ninjin setgeliin shirgeshgui bulag.


5. Herev nadad hunii nandin chanaraas ochuuhen todii ch gesen baidag bol, ter ni ijiigees mini ehtei.
6. Ijiigee bodohod setgel nylharch, yum buhen uyan zoolon sanagdaj, tseej dotor ariusah met uujraad yavchihdag.
7. Aztai hiimortoi yavahad ijii shig hen bayarlaj Aldaj endehiin tsagt ijii shig hen shanaldag bilee.


8. Ijiigee chini setgelees hairladag hunees muu sanaa, muu uil tordoggui baih.


9. Ijiigee hairlahiin hereer hun uhaajij, bas ter hereer ariusdag baih.


10. Minii bodohod, hun bur ijiigee hairlaj, ijiigee bayarluulj yavahsan gej boddog ch, amidiin jargald huurtan "orchlongiin jami"-iig meddeg ch tuuniig saitar ergetsuulj, yah yostoigoo gunzgii bodolgui, aliv ymnii "togsgol"-iig uhaarahgui yavsaar neg l odor onooh "togsgol" tulgarsan hoino, "Bi tegj yavah mini yalaa, ingeh mini yalaa" hemeen uchirgui ih haramsdag shigee. Ter tsagt "Ijii mini ee, ta turhen zuur ch gesen bosood ireech dee. Bi taniigaa gants ch gesen bayarluulya" gej tsurhiran uillaa ch, uchirlan morgoloo ch buh ym ongorson baidag. Bi l huvidaa tegsen. Ijiigee amidad ni "Bi ijiidee tus boldog" l gej boddog baisan. Getel ijiigee burhan bolchihson hoino ter buhen yu ch bish, ijiigee oligtoihon gants ch bayarluulj yavaagui ym shig sanagdaj, dotor bachuurch, tolgoigoo shaamaar sanagddag ym baina lee. Ijiigee burhan bolchihson hoino ni ch gesen yamagt bodoj, "Ijiidee amidad ni hurgeegui buyan hiie dee" gej hund tus bolj, sain uil hiij yavahad hunii setgel ariusah met saihan baidag ym baina lee. Magadgui, ijiin mini suns huugee toirch, hair ni ter heveeree urgeljilj hunii horvood huugee tushij yavdag ni ter biz. Bi "Herev hun ijiigee unen goloosoo hairladag l bol ijiin hair tuunii "ezguid" ch huudee irj baidag" gej lavtaiya itgedeg ym. Bi iim neg yaria sonsson ym. Hezee, haana bolsniig medehgui. ... Neg zaluu and yavj baigaad haluun odor yadraad hadnii suudert untjee. Genet eej ni nereer ni duudah shig bolj, tsochin servel irves yag oorruu ni usreh geed myraaj baihiig haraad buugaa shuuren, amjij buudsan gedeg. Bi uuniig unen gej boddog. Hovdiin neg busgui nadad iinhuu yarisan ni: ... Ter busgui oyutan baihdaa Baigal nuur, Erhuud aylah bolomj oldjee. Neg shono ter busguin eejid ohin ni "Eejee" gej hashgirah shig bolj tsochin servel, shoniin 3 tsag bolj baijee. Ehiin setgel tavguiten, ene tuhaigaa nohortoo yarij, untaj chadalgui uur tsailgajee. Hed honogiin daraa ohin ni ireed Baigal nuuriin tend shono yavj baital mashin ni onholdoj, harin azaar yu ch bololgui ongorson tuhai yarijee. Eej ni tsochij sersen ter shono 3 tsagiin ued mashin onholdson, ohin ni ter agshind "Eejee" gej hashgirsan baidgiim. Ene bol yah argagui bolson yavdal. Ehiin setgel, dald medremj iim.

Professor. Namkhain Bandi

********************************************************
Saturday, 20 February 2009, 00:15

Minii namhan bor ijii-egel daruuhan, hersuuhen negen dee. Aav ijiinhee gantshan ur ymsan. Gesen ch amidralaas ter asar olon "ah duug" olj avsan baih ym. Sanhuu ediin zasgiin surguuliig togsood l ene nasniihaa hodolmoriig zovhon "Mongoliin Tsahilgaan Holboo"-d zoriulsan. Mongol ulsiin "Onts holboochin", "Hundet holboochin" geed l tuhain salbartaa l avah yostoi shagnaluudiig bugdiin hurtsendeg. Ajliinhan ni ijiig mini "zov energitei hun" gediim bilee. Manaihiig Uvsaas shiljij irehed Tsahilgaan Holboo company-ii udirdlaga ijiig mini aimgiin holboonoos devshuuleed hotod shuud ajild ni oruulj baisan ymdag. Minii ijii niigemd "ooriin bair"-tai negen. Urgelj duu aylaad l, nasaaraa nygtlan hiisen bolohoor buh ajil gart ni orson, busdadaa chadahgui medehguig zaaj, tushig bagana ni baisan bolohoor ajliinhan ni tuund ih hairtai. Ongorson zun ijii mini "amralt"-aa avsan baih ym. Evii ijii mini! tuulj ongoruulsen amidraliinh ni bas negen baharhal "ajliin shireegee" yaj orhij chadsan boldoo. Bodohoor nudnees mini nulims bomborood computer deer dusad l baina. Ijii mini otolj baigaam baih daa. Odoo uridiinh shigee gangalaad, ogloo ert ajildaa yaran yavahgui baigaa geheer ijiin mini odoo baigaa ni tosoologdohguim. Ijiid mini ene amralt hetsuu l baigaa baih. Uchir ni minii ijii ursan ongoroh horom buriig mash zavgui ongoroodog. Tuunii setgel urgelj zutgel, temuulel, buteel...-tei yavdag ym. Minii ijiigees dandaa "SUUN SETGEL" ursaj baidag. Ijii mini sayhan l zaluuhan, ondor baisan sh dee. Baga baihad ulsiin bayaraar eej mini gantshan deel omsdog baisan shig. Shar bor saatai terleg, oiroltsoo ongotei shar alchuur. Ter ued eej mini ih l ondor baisan san. Odoo minii morond baidag. Amidral moron ursaad l, ijii mini holdsoor l. Bavuugiin Lhagvasuren guai "Jamiin tsaana nuugdah gazar ugui" gej helsen baidag. Yaltai ch bilee dee.

...Aninaas ni tasarsan ami bilee chi

Ahlaltaihan eejiigee hairlaj yavaarai

Serdesiilgen tsochooj, eejiinhee

Setgeliin bitgii chileelgeegeerei

Bienees ni salaalsan biehen bilee chi

Bishrelteihen eejiigee hundelj yavaarai

Nomhon shonoor tugsheej, eejiinhee

Noiriig bitii hugaslaarai daa

Uhaanaas ni urgasan uhaan bilee chi

Uyraltaihan eejiigee bayarluulj yavaarai

Sanchigand ni hyruu unagaj, eejiinhee

Sanaagiin bitgii zovoogooroi doo...


EEJIIGEE BAYARLUULJ YAVAARAI!
Ingeed uilaad suugaad bailtai bish, hun gedeg heseghen hugatsand ijiigee ingej sanahaas oor yu hiij chadahav dee. Ijiigee odor bur l bayarluulj yavah ymsan. Ovoij otsoitol genet iheer bayarluulna gej yavbal yu boldgiig bagsh zurhend shingetel helsen. Za yu ch gesen hurdan ijiiteigee yariya, dandaa l nadruu yaridagsan, odoo genet yarij beleg bariya. Ijiidee hairtai shuu! gej helie...

*****************************************************

Sunday, 08 March 2009, 00:05

Hairt ijii mini odoo yu l hiij baigaa bol doo. Emegteichuudiin bayar ijiigee bur ih sanadiim baina. Ijiigee bodohoor setgel uyan boldog gej unen shuu. Sanahaar nulims bomborhod hediin belen bolchihoj. Ijiidee yamar beleg barih ve? Margaash ijiidee beleg barij chadahgui bolohoor ijiinhee heldeg surgaaliig bichie gej shiidlee. Tegeed ijiidee

• Ijii mini ee! Ohin ni taniihaa surgaali buhniig nasan turshdaa sanaj yavah bolnoo. Ijiidee HAIRTAI shuu! Minii ijii jargaltai, saihan bayarlaarai, unsie daa.

(Aav eej 2 mini hairtai 4 zeeteigee...)

Ingej l beleg barihaas.
Ijiin mini hamgiin ih heldeg ug, urgelj setgeld mini uyatai. Zarimaas ni;

Heniig ch, hediid ch hunii yosoor l uzeerei!
Yadarch zudersen hund chadliinhaa hireer dem tus bolj yavaarai!
Yamar ch asuudlaas yaj garahiigaa zov bod, bodson bol tuundee itgeltei bai!
Hun oort chini setgel gargaval, iluug l gargaj hariu bayarluulj baigaarai! ...

Ijii mini ih shudarga shuu. Ergetsuulj bodohnee, minii ijii hezee ch hund gomddoggui ym baina. Amidrald yu es tohioldohov dee, hamaatan sadangaas ehleed ijiin mini setgeld gomdol toruuleh uilsten baij l baisan. Daraa ni tedniig zovoh ued minii ijii l tushdeg. Ene bol ijii, aaviin amidraliin zarchim ym daa. Ijii mini gomdloo uuchlal bolgon huvirgaj, buhniig gegeen, saihan buhneer niguulsej chaddag ni ijiin bas negen saihan chanar. Ijii mini buh hund hurteeltei. Ingeed bodohod eh hunii hair shig unench hair hunii amidrald baidaggui bololtoi... Bi emegteichuudiin bayaraar ijiidee beleg ogoh durtaisan. Ijii mini ch 3 ohindoo beleg ogdog. Belegnuud ni yag adilhan, gehdee tus tusiin ontslogtoi. Neg jil bidend usnii havchaar avsan bailaa, daan ch miniih ni usend tomdood sugarch unah geed teged bi ijiinhee setgeliig bodood bolj baina geed hadgalchihsan. Margash ogloo ni untaad sersen eej ogloo ert delguurt ochood havchaariig mini soliod butsaagaad tavichihsan baij bilee. Ijii mini dotroo medej baij, bi medeegui hun bolood zuugeed garahad yamar ih bayartai uldsen geech. Minii ijii ochuuhen zuild yamar ih bayarladag bilee dee, "dalai" shig bolchihloo gej heldegsen.

Minii amidraliin hamgiin unetei baharhal-aav, eej 2 mini. Uhaand orson tsagaas ter 2-iinhoo muudaj, am zorj baisan ueiig er uzeeguisen. Odii nasalchaad, muudaltsaad, ter baitugai bie biee hardaj serden, orh geriin amar amgalan baidliig evddeg etseg eh zondoo l baindag. Getel ter 2 mini denduu saihan ym daa. Ur huuhduud bid l setgeliin zovoodgoos, ter 2 t mini ochuuhen ch oo alga. Aav mini bi yahav, ijiigee l teg gene, ijii bi yahav ta nar aaviigaa l anhaar gene he he. Iim l 2 hogshin baigaam daa. Hoorhon sh dee minii ijii aav, bondoichood hoyulaa hanindaa baihad haa ch gazardahgui, teruuhendee ih chuhal amjuulj huuhduuddee "surprise" baridagsan.

Erdeneer erdeneer erdeneer uilaad ch

Ergeed oldohgui Eej mini

Altaar altaar hailaad ch

Ahiad zayahgui Aav mini ee

Hunii daitai yavna geed

Huudee itgeerei Eej mini ee

Olondoo tustai yavaa geed

Ohinooroo bahdaarai Aav mini ee...

Ta hoyortoi hairtai shuu, Minii ijii, aav -Hunii deed.

******************************************************************

Friday, 21 June 2009, 15:35 (Inchon-d)

Ijii, aavdaa hairtai buhendee ochij yavna...

Gertee harina gesen chini gegelzeed jaahan huuhed shig bolchood oird hetsuudlee shuu kk... Barisan tavisan aa martaad, bagshiinhaa ugiig oilgohoo boliod, hoolnoos garaad, hog deer usreh shahlaa, tegsen ch gertee harina, hairtai buhendee ochino geheer dotroos zugeer nar mandaad baidiim baina.

Ongorson shono barag untsangui, gelee ch bie hongon, togtoj yadaad yag yagaad baigaagaa medehgui ym. Jaahan untaad avya geed hevtsen chini, Seegii guai untaad ch baigaam shig, seruun ch baigaam shig kk, tegsnee zuudleed ch baigaam shig, bodood ch baigaam shig, ogloo bosson chini bie amarsan ch ym shig ugui ch yum shig, teged yagad baigaam bol geed biyee chagnasan zurh ovdood ch baih shig, delseed ch baih shig, neg imerhuu oron garan ch ym shig garan oron ch ym shig bolchihson Souliin buudald aav eej, eh oron, hairtai buhenruugee temuuleed, yag neg dongoj barigdaad togtoj yadah agsam mori shig l baina da kk. Ya ya lag surtei amitantai zuirledeg baina sh de. Sain untaagui bolhoor jahan ineged l nuurend urchlee kk, aytaihan ochihgui bol eej gej chanar shalgagch dun tavina kk. Namaig saihan baihad ijii mini ih bayarladagsan, uriinhee, busdiin saihnaar ooiigoo goyj gereltuulj chaddag minii ijii yasan ch saihan ymb de, ene bol busdiin saihnaas iluu saihan baigaagiin ilrel biz, naddaa.

Za za har ohin hairtai eej aavdaa ochloo, monkhoodoi, harka, Oda ania ni, seegii man, sii siimaa, segsger ustei daariimaa, sek, monkhuush, monkhor ochloo kk. Ingeed bodson muu gahainuud chini yasan ih ner ogoo ve nadaa. Ijii, aav 2 mini bas untaagui baigaa daa, ter ch oilgomjtoi kk, bi ingej baigaam chini ter 2 mini nadaas iluu l ohinoo huleej baigaa daa, hairtai shuu ta 2 too, hairtai ah egch, duu mini bas huleej baigaa daa.

Ya ya saihan bainaa, barag 1 jiliin omno ene buudald yostoi orovdoltei amitan suuj bsan san, ter ueiig bodohod ch odoo bas yalaa alahad oirtson baigaam bol uu daa hoorhii, Seegii guai. Jiliin omno yanaa gej suusan ter dur torh odoogiinh 2 iig haritulahad neeed devshilttei tal ajiglagdaj bainaa kk. Japan dahi amidraliig baga saga gadarladag, aash zan jaahan zasarsan boluu yasan bol bi uul ni zasya gej bodood baigaa ym, dutagdlaa baga bagaar hayad, iluu saihan ymig oortoo tsugluulah. Za teged Seegii! Zov yavbal zoolon zambuulin shuu dee!

Minii nylh duu nartaa, bandaalai daa, namaig huleej baigaa 2 shar ymandaa ochih ni baina sh de. Seeg ni ochloo sh dee! Ingeed ochihno baina shuu ... kkk

Mongoldoo ochood hiih ym mon ch ih bainaa, tasarch unachilgui shig neg ym butshiimsan kk.

Takhinuud, ter dundaa azarganuudaa sanajiina shuu, nogoo saihan urgaj baigaa gesen ochij hanatalaa zurag avdag hereg, hanahgui l de shunal chini kk. Naizuudaa bas ih sanaj baina shuu, Hustainhniigaa bas, hairt bagshiigaa, bas busad bagsh nariigaa, angiinhaa huuduudiig bugdiin, Uvsad baigaa Naraa, Eegii 2-oo, busad naizuud Suvdaa, Amgaa, Bayarmaa, Baigal buduka, Ganerdene, Nuya, Ochiroo, ochigdorhon utsaar yarisan Muna gaa, Japan, Ovor mongol naizuudaa ... za boliyo bur sanaad irlee, hachin ymaa gertee ochih bolson chini ih ym sanadiim bna... bas ard uldsen Okayama dahi naizuudaa ch sanaad baih shig kk, ochigdor Tselmeg, Bolroo 2 yamar ineedtei baivaa, uulzaj chadalgui garsan hairtai Japan bagshiigaa hurtel, nadaar asruulah durtai Chocola dog-iig hurtel bodood shu kk. Er ni bol setgel ih saihan baina, bi jargaltai baina, nadad iim ih jargal ogch baidag hairtai buhendee bayarallaa, enenees iluu saihan buhniig medrie. Bugded chini hairtai! Bugded chini saihan buhnii deediig husie... Bi tegeed bodloo, urgelj iim baidag bol amidral ih l saihan baih ni de, haramsaltai ni minii huvid urgelj bish baij, gehdee l saihan ymig huslen bolgoj, tundee temuulj, tuugeeree baharhaj yavah ih saihan baidgiig oiriin ued iluu medersen baih ym... Ene ugiig nadad zoriulj helsen minii bagsh aguu hun shuu!

Seegii

Takhi-takhij shuteh amitan

Delhii deerhi tsoriin gants zuil zerleg aduu. America-iin zerleg aduu Mustang, Euro-asia iin Tarpan geed zerleg aduunii talaar sonsson bailgui dee. Japanii zerleg aduu Misaki gej ch bas baisan. Ted bugd ustsan, zerlegeeree uldej hotsorson ni gantshan Mongol-Takhi. Mongol hun morguigeer tosoologdohgui biz. Tiim bolohoor bi takhind hairtai, bur takhiin azargand ni hairtai kk. Minii amidraliin 9 jil 352 honog ene amitantai holbootoi ongorch dee. Bi takhiin azarganii zan aranshing sudaldag bailaa, denduu uhaantai gemeer, hairlamaar amitan daa. Setgeld uldsen saihan dursamjuudiig bichihiig hicheenee, unshaarai. Ted yag l hun shig.

**********************************************************
Friday, 14 February 2009, 17:07

Takhi-takhij shut gesenees uudsen ner bolov uu. 100 garan jiliin omno Momgold zerleg, dogshin suree gaihuulan baijee. Tuuniig "delhiid zerleg aduu yu ch ugui ustsan" gej oilgoj baisan gadaadiin erdemten sudlaachid olj medeed, nylh unagiig ni barij Orosiin Askaninova amitnii hureelend avaachin osgoj Europiin amitnii hureelenguudiig chimj eheljee. Olon shaltgaanii ulmaas tuunii too tolgoi tsoorch, tarhats humigdsaar 1970-aad on gehed Mongoliin zerleg aduu ali hediin eh nutagtaa neg ch ugui bolson baih ym.
1969 ond delhiin zerleg amitniig hamgaalah olon ulsiin symposium bolj tend Takhi hamgiin ih setgel zovooson negen zuil amitanaar temdeglegdjee. Uchir ni delhii deer uldsen tsoriin gants zerleg aduu maani geniin sangiinhaa 60%-iig aldah dohoj bailaa. Ingeed ene zuil amitniig avrah tsoriin gants arga zam eh nutagt ni butsaan zerlegshuuleh yavdal gej uzsen ym. Uund Gollandiin irgen Jan Bouman gegch saihan setgelten Pragiin zoo parkad tsement mereed zogsoj baisan takhiig haraad ih orovdoj, eh nutagt ni butsaan zerlegshuulehiig husen, ene uil ajillagaand suulchiin amisgal huraah hurtlee huchin zutgesen gedeg. Tuunii olon jiliin nor ih hodolmor, zutgeliin dund anhnii 12 takhi eh nutagtaa 1992 onii 6r sariin 9nd hol tavijee. Tuunees hoish 2 jil tutam niit 5 udaagiin teeverlelteer 84 takhi eh nutgiinhaa salhiar amisgalj chadsan bainaa. Jan Bouman bolon tuunii hamtran zutgegchidiin ter ih hodolmor setgeliig ochuuhen bi oguulj, dursaj barahgui, chadah ch ugui biz.
Eh nutagtaa irsen takhiig shuud baigald tavihgui 40-50 ga hashaand 2 jil hertee bailgaj tsag uur orchindoo dassanii daraa sullan tavidag ym. Neg udaagiin teeverleltiig turshij shuud sullaj tavisan, odoo ter 13 takhias gantshan guu uldsen, ene bol hoishid yamarch amitaniig sergeen nutagshuulahad tom surgamj bolson boluu.
Takhi surgeer amidardag amitan. Neg sureg 1 azarga, hed heden guu, tedgeeriin ur toloos burdene. Heden guu suregtee huraaj, ter sureg her onor otgon baih ni gagtshuu azarganii her chadaltaigaas hamaardag. Buh takhi nertei, nadaas iluu delhiid danstai daa. Odoo delhii deer 2000 garan takhi baigaa, Mongold barag 400 aad bolj baigaa bolov uu. Er ni zerleg amitan geriinhtei haritsuulahad bahim, jijig bietei, baigald iveel zustei, bie morphology, phisiology ni zerleg shinjind zohitson baidag. Takhiin surgiig urjliin ba urjliin bus gej 2 huvaadag.

***************************************************

Sunday, 22 February 2009, 11:02

Urjliin sureg ni azarga, guud, tedgeeriin ur toloos togtono. Takhiin azarga ooriin ur toloo 2-3 nasand ni surgeesee hasdag. Uhaantai baigaan shuu, tsus oirtuulahgui gej ter shu dee. Olon jil amitnii hureelend baisan ene amitan ergej zerlegshij buigiin neg ilrel ni uree baidsaa hasah zan aranshin ym. Hasagdsan baidas (huneer bol ohin ni)-iig oor surgiin azarga suregtee huraana. Harin ureenuud ni gantsaaraa tenej bie daan amidarahaas oor argagui boldog. Ingeed tednii hatuuhan huvi zayat amidral ehelj baigaam da. Ehnii hed honog eh, surgeesee salj chadahgui neleed zovdog shig baina le, bainga aaviin halamjind baih durtai he he, zarim ni ch jahan ym ym sonirhood, guu "oroldoj" baigaad aavdaa hoogddog, teged suregtee ergej niilehiig temuulne, negent shiidsen etseg hazaj (Mongold torson azarga iluu zerleg, ur toloo daagand ni hasdag ch bii), surduulen hoosoor l. Heseg hugatsaanii daraa oor surgees hasagdsan ijil huvi zayat ureetei niilj "Bachelor group" (urjliin bus sureg) bii bolno.

Bachelor-gooni er gesen utgatai. Sureg bur ooriin ezemshil nutag (home range)-tai, urgamliin shimt chanaraas shaltgaalan belcheeree ulirlaar oorchildog. Oor oor surgees irj niilsen uchir ted gazraa sain medne, yostoi neg tenej ogno doo, neg urgevel guitsegdehgui, toosiin harad hotsorohoos oor zamgui.

Humuus hetsuu sh de, chi yaj sudlah hiih ym geed l. Unendee ene bol emegtei hund ahadsan ajil baisan ym. Gadaadiin amitnii hureelend tednii huvi zaya hunii gariin dor bailaa. Ingej tsever baigaliin shalgaralaar uusej bii bolson sureg delhiid oor baihgui uchiraas anhnii sudlaach bibeer hovorhon aztai negen. 2001 onii 8-r sariin 6 nd ajild orj bilee, sar hirtei yavgan, moritoi, motocycle, mashintai surgee haigaad oloogui he he. Teged 9 sariin 10-nd 2 hon uree tsug yavj baihiin haraad mon ch ih bayarlasan daa. Suuldee ch yanaa bi er ni sudalj chadah ym bolov uu ch gej bodogdson. 9-r sariin 13 nd ted bugd 12 uulaa yavj baihiig haraad yo yamar ih bayarlasan geech uneheer "surtei" baisan. Teged surgee yaj haihaa surad odor algasalgui olj harj chaddag bolsonson.

Surgiin 12 gishuun bugd nertei Narstai, Temuujin, Borjigon, Bambar, Belmoral geed l. Odoo ch tednii shinj, aash aranshin todhon sanagdaj baina. Hamgiin zaluu ni 3 nas arai hureegui, teged deeshee 7 nastai baisan. Dolootoi ni Narstai, ih nomhon dolgoon. Unendee 7 nastai azarga ali hediin guu huraagaad sureg burduulchihsen baidag ue, getel nohor baij l baisan kk. Neriig ni ter ueniin eronhiilogch Bagabandi guai "Hus"-taig "Nars"-tai bolooroi gej belegsheej ogsiim baina le. Jiliin daraa Narstai erh bish neg guu huraasan, jil hirtei l suregtei baisan baih, teged Bagabandi guai ch eronhiilogchoos buusan, Narstai sureggui bolood suulee tas hazuulaad gariin buguinaas uragsh hirtee jahan suul godgonuulaad ganstaar yavdag bolsonson. Yadaj baihad yalaa deerelheed nogoo jaahan suul ni otchihson kk. Narstain ur tol tun tsoohon baigaa baihaa. 2-3 baigaa baih. Hamgiin huchtei ni Temuujin baisan. Bacheloruudiig arai ahimag nastai ni haaguur yaj tenehees ehleed joloodno doo. Ter ued Narstai baimaar, getel Temuujin leader bailaa.